De negentien monumentale windmolens van Kinderdijk vertellen het verhaal van Nederland's eeuwenlange strijd tegen het water. Deze iconische windmolens staan sinds 1997 op de UNESCO Werelderfgoedlijst en vormen een van de meest herkenbare beelden van Nederland. In dit artikel duiken we in de rijke geschiedenis, de ingenieuze technologie en de culturele betekenis van deze bijzondere windmolens.

De Oorsprong en Geschiedenis van Kinderdijk

Kinderdijk is gelegen in de Alblasserwaard, een laaggelegen gebied in Zuid-Holland dat constant bedreigd wordt door overstromingen. De naam 'Kinderdijk' (Kinderen Dijk) is afkomstig van een lokale legende over de Sint-Elisabethsvloed van 1421. Volgens de legende spoelde na deze catastrofale overstroming een wieg aan met een baby erin, die veilig werd gehouden door een kat die op de wieg heen en weer sprong om deze in balans te houden.

De werkelijke geschiedenis van de windmolens begint echter in de 13e eeuw, toen men begon met het aanleggen van dijken en het graven van afwateringskanalen om het water te beheersen. In de 18e eeuw werd het steeds duidelijker dat er een effectievere oplossing nodig was voor het waterbeheer in het gebied.

Tussen 1738 en 1740 werden de 19 windmolens gebouwd om water uit de laaggelegen polders naar hoger gelegen reservoirs te pompen, vanwaar het water verder naar de rivieren kon stromen. Dit systeem vormde een van de meest geavanceerde waterbeheersystemen van zijn tijd.

Types Windmolens en Hun Functie

De windmolens van Kinderdijk vertegenwoordigen twee verschillende typen molens, elk met hun eigen specifieke functie in het waterbeheersysteem:

1. Grondzeilers

Acht van de molens zijn zogenaamde 'grondzeilers'. Deze molens hebben wieken die bijna tot aan de grond reiken, waardoor de molenaar de zeilen vanaf de grond kon bevestigen. Deze molens behoren tot de Nederwaard en werden gebruikt om water uit de polder naar een gemeenschappelijk reservoir te pompen.

2. Wipmolens

De overige elf molens zijn 'wipmolens', met een karakteristieke slanke vorm waarbij alleen het bovenste gedeelte (de kap) draait om de wieken in de wind te zetten. Deze molens, die tot de Overwaard behoren, pompten het water van de polder naar een hoger gelegen reservoir.

Elke molen was in staat om ongeveer 60 kubieke meter water per minuut te verplaatsen. Dit lijkt misschien niet veel naar moderne maatstaven, maar gezamenlijk vormden deze molens een indrukwekkend systeem dat de Alblasserwaard droog hield.

Het Leven van een Molenaarsfamilie

De windmolens van Kinderdijk waren niet alleen werktuigen, maar ook woningen voor de molenaars en hun families. Tot in de jaren 1950 woonden er nog molenaarsfamilies in de molens, levend onder soms uitdagende omstandigheden.

Het leven van een molenaar was zwaar en werd gedicteerd door de wind. Wanneer de wind opstak, moest de molenaar onmiddellijk aan het werk, ongeacht het tijdstip of de dag van de week. De molens moesten constant worden onderhouden, en de molenaar moest alert blijven op veranderingen in de windrichting om de molen optimaal te laten functioneren.

Een bezoek aan de museummolens van Kinderdijk biedt een fascinerend inzicht in hoe deze families leefden. De krappe leefruimtes, de ingenieuze oplossingen voor dagelijkse problemen en de persoonlijke verhalen geven een menselijk gezicht aan dit technologische wonder.

Technologische Innovatie en Waterbeheersing

Het waterbeheersysteem van Kinderdijk vertegenwoordigt eeuwen van Nederlandse innovatie op het gebied van waterbeheer. De combinatie van dijken, reservoirs, molens en later gemalen toont de voortdurende aanpassing aan veranderende omstandigheden en technologische vooruitgang.

Met de komst van stoom-, diesel- en later elektrische pompen in de 19e en 20e eeuw verloren de windmolens hun primaire functie. In 1927 werd het eerste elektrische gemaal bij Kinderdijk in gebruik genomen, waardoor de meeste molens overbodig werden. Gelukkig werd de historische en culturele waarde van de molens erkend, en in plaats van ze te slopen, werden ze bewaard als een monument voor het Nederlandse waterbeheersingserfgoed.

Vandaag de dag zijn de molens nog steeds functioneel en kunnen ze worden ingezet in geval van nood, hoewel moderne gemalen nu het grootste deel van het waterbeheer verzorgen.

UNESCO Werelderfgoed en Toerisme

In 1997 werd het molencomplex van Kinderdijk toegevoegd aan de UNESCO Werelderfgoedlijst, een erkenning van de uitzonderlijke universele waarde van dit door mensenhanden gecreëerde landschap. De UNESCO-status heeft bijgedragen aan de bescherming en het behoud van de molens, maar heeft ook geleid tot een toename in toerisme.

Tegenwoordig is Kinderdijk een van de meest bezochte toeristische bestemmingen in Nederland, met honderdduizenden bezoekers per jaar. Het beheer van de site staat voor de uitdaging om deze bezoekers te accommoderen zonder de authenticiteit en de natuurlijke omgeving van Kinderdijk aan te tasten.

Voor een optimale ervaring is het aan te raden om Kinderdijk vroeg in de ochtend of buiten het hoogseizoen te bezoeken. Het landschap is bijzonder fotogeniek bij zonsopgang of in de late namiddag, wanneer het licht zacht is en de molens silhouetten vormen tegen de Nederlandse lucht.